Şəbəkə Nədir? Necə Qurulur?

Network ikidən çox kompüterin bir-birləriylə ünsiyyət halında olmasıdır. Bu ünsiyyət internet üzərindən fərqli qitələrdəki iki kompüter arasında da ola bilər , eyni məkan içində olan iki kompüter arasında da. Əgər bu kompüterlər eyni yerli sahə içində olsalar bu network , LAN (local area network) olaraq adlandırılar. Bu iş üçün hər kompüterdə ünsiyyəti təmin edən ethernet kartları və lazımlı kabellər mütləq olmalıdır. LAN böyüdükcə bu sistemə HUB , Server kimi LANin sürətini və qabiliyyətini artıracaq modullar əlavə olunar.

LAN İLƏ EDİLƏ BİLƏCƏKLƏRİNİZ

LANin təməl faydası məlumatların paylaşmasıdır. Ancaq bunu çox fərqli yollarla istifadə edə bilərsiniz. Məsələn ofislərdə tək bir yazıçının bütün ofis işlərində istifadə edilə bilməsi , bütün istifadəçilər arasında xəbərləşmənin kompüter ekranından edilə bilməsi , gələn faksların istifadəçilərin ekranında göstərilə bilməsi və hər istifadəçinin öz sistemindən faks çəkə bilməsi , bir tətbiqin server üzərində çalışarkən birdən çox istifadəçi tərəfindən istifadə edilə bilməsi. Ev və ofis istifadəçiləri tək bir internet əlaqəsi ilə birdən çox kompüteri internetə bağlaya bilər , e-mail alıb verə bilər və hətta oyun oynaya bilərlər.


LAN TİPLƏRİ:
İki kompüter arasındakı LAN : Hər iki kompüterə ethernet kartı taxmaq və bu kartları CAT5 standartında cross bir kabel ilə bağlamaq kifayətdir.

İkidən çox kompüter arasında BNC ilə qurulan LAN: Kompüter sayı ikidən çox isə izlənilə biləcək iki yol vardır. Bunlardan birincisi bütün kompüterlərdəki ethernet kartlarını BNC kabellər köməyiylə ardıcıl olaraq bağlamaqdır. Bu sistemdə hər kompüter bir sonrakına bağlanaraq bir zəncir qurular. Zəncirin başına və sonuna isə sonlandırıcı adı verilən bir parça yerləşdirilər. Ancaq olduqca köhnə olan bu sistemin bir çox dezavantajı var. Bunlardan birincisi BNC kabellərlə 100Mbitlik əlaqə qurulamaması. Digər bir dezavantaj isə kabel şəbəkəsinin hər hansı bir nöqtəsindəki qopma və ya qəzanın bütün LANin ünsiyyətinin qopmasına gətirib çıxarması. Ancaq üç-dörd kompüter arasında ucuza düşəcək bir LAN qurmaq istəyirsinizsə bu sistemi seçim edə bilərsiniz.

İkidən çox kompüterlər arasında CAT5 ilə qurulan LAN : İndiki vaxtda daha məşhur olan sistem isə bütün kompüterlərin CAT5 tipi kabellərlə bir HUBə bağlanmasıdır. Bu sistemdə istəsəniz hər workstation eyni HUBə bağlanaraq bir-birləriylə ünsiyyət qurmaları təmin edilə bildiyi kimi HUBə bir server bağlanaraq server üzərindən məlumat paylaşması təmin edilə bilər. Bu sistem 100Mbit ilə 1Gigabit arasındakı sürətlərlə çalışa bildiyi kimi hər maşın HUBə ayrı bir kabel ilə bağlandığından əlaqələrdən birindəki qəza digərlərini təsir etməməkdədir. Ayrıca indiki vaxtda network üzərindən istifadə edilə bilən proqramların bir çoxunda məlumat mesajı bu sistemə görə hazırlanmışdır. Məsələn Logo və ya ETA kimi bəzi ticari proqramlar BNC sistemi üzərində işləməməkdədir. (Bu son cümlə mənə olduqca məntiqsiz gəldi, daha əvvəl bu proqramların BNC də çalışdığını gördüm, həm niyə işləməsin ki ?


BİR LANIN QURULMASI:

Kabelləmə

LANınızı qurarkən etməniz lazım olan ilk iş kabellərin döşənilməsi. Bu sanıldığından çox daha çox diqqət tələb edən bir işdir. Kabellərinizin haradan keçəcəyinə qərar verərkən kabelin üzərinə basılmayacağından və elektrik xəttinizə minimum 10 sm məsafədən keçdiyindən əmin olun. Ayrıca kabelin üzərinə ağır şeylər qoyulmaması lazım olduğunu da unutmayın. Sağlam bir quruluş üçün kabellərinizin zəmin altındakı ya da divar kənarındakı kanallardan keçməsi ən uyğun həlldir. Zəmin altından keçən kanallar daha çox arxitektura əməliyyatlar lazım olduğundan ancaq yeni edilən və ya işlər halında olan bir məkanda düşünülə bilər. Ancaq divar kənarından gedən plastik kanallar həm daha praktik həm də daha hesablı bir həll təqdim edər.
Networklar da istifadə edilən kabellər digər kabellərdən fərqlidir. Bu kabellərin döşənilməsindəki ən əhəmiyyətli problem konnektorlarının ilişməsidir. Əgər kompüterlər bir-birinə yaxınsa 3 və ya 5 metrlik hazır kabellər istifadə edə bilərsiniz. Ancaq daha çox uzunluqlar üçün öz kabellərinizin ucuna öz konnektorlarlarınızı bağlamanız gərəyə bilər. CAT5 kabellərin uclarındakı konnektorlar bağlanarkən kabel dəstəsi içindəki rəngli incə kabellərin müəyyən bir sıraya düzülməsi və konnektorun xüsusi bir aparat ilə sıxılması lazımdır. Buna görə kabellərin uzunluqlarını təsbit edib sifariş üzərinə etdirmək işinizi olduqca asanlaşdıracaq. Əgər siz konnektorları özünüz taxma imkanına sahibsinizsə konnektorları yaxşı sıxıldığından əmin olun. Əgər BNC kabel ilə ardıcıl əlaqəli bir LAN quracaqsınızsa işiniz daha asan. Çünki BNClərin konnektorları normal bir aparat ilə taxmanız mümkündür. Amma BNC konnektorlar daha əvvəl bəhs etdiyimiz xüsusi qurğu köməyiylə sıxılmaq üzrə hazırlandığından normal halda bu iş bir az çətindir.


ETHERNET KARTLARININ QURULMASI

Ethernet kartları kompüterin LAN ilə ünsiyyət qurmasını təmin edər. Bu kartların işlənməsi digər kartlardan fərqli deyil. İstəsəniz 10Mbit istəsəniz 10/100Mbit bir ethernet kartı seçin tapacağınız kart böyük ehtimalla PCI olacaq. İlk etməniz lazım olan kompüterinizin kassasını açdıqdan sonra boş bir PCI yuvası seçmək. Bu yuvanın arxa tərəfini bağlayan metal parçasını çıxarın ; kartınızı yuvaya tik olaraq yerləşdirib arxa tərəfini sabitləyən vinti taxın. Hamısı bu.

Daha sonra etməniz lazım olan kartı windowsa tanıtmaq. Kartı taxıb PCinizi açdıqdan sonra Windowsunuz Plug and Play sayəsində yeni kartınızı qəbul etdiyini tanıyacaq və sizdən driverların yerini soruşacaq. Kart ilə birlikdə gələn sürücü disketini ya da CD sini kompüterə taxın və Windowsa sürücülərin yerini nümayiş edin. Götürdüyü sürücüləri yüklədikdən sonra Windows sistemi açıb bağlamanızı istəyəcək. Təkrar açıldıqdan sonra etməniz lazım olan Başlat menyusundan Nizamlar - Yoxlama masasını seçin. Burada sistem cihaz idarəçisi bölməsinə daxil olun. Buradakı siyahıda Network adında bir sətir görəcəksiniz. Bunun yanındakı müsbət işarəsinə basaraq altındakılara baxdığınızda az əvvəl yüklədiyiniz ethernet kartını görəcəksiniz. Kartınızın yanındakı ikonun üzərindəki sarı nida və ya qırmızı vurma ethernet kartınızın sürücülərində bir səhv olduğunu göstərər. Bu vəziyyətdə sürücüləri təkrar yükləməyi və ya daha yeni bir sürücü tapmağı düşünməlisiniz. Əgər hər hansı bir işarə görünmürsə ethernetiniz böyük ehtimalla çalışacaq
Bundan sonrakı addım Network nizamlarını etmək. Yoxlama masasına girərək Network ikonuna iki dəfə basın və network nizamlarına girin. Buradakı pəncərədə yenə ethernet kartınızın adını görəcəksiniz. Bura konfiqrasiya pəncərəsidir. İlk etməniz lazım olan networkunuzun cilent tipini , ardından bu networkün danışacağı dil olan protokolu seçmək.
Windows 95 PC lərin network tipi Client for Microsoft Networkdur. Əvvəl əlavə edə basın , ardından İstəkçi və Microsoftu seçib sonunda Client For Microsofta qədər irəliləyin və bunu seçin. Ardından əlavə et , ünsiyyət qaydaları , Microsoftdan TCP/IP , Netbeui və IPX/SPX protokollarından birini seçə bilərsiniz. Hamısını da işarələmə şansınız da var. Lakin bu vəziyyətdə sistem %3 nisbətində yavaşlayacaq. Konfiqrasiya pəncərəsinə geri döndükdən sonra təyin etmə bölməsindən PCinizi digər PClərə tanıtmanız lazım olacaq. Kompüter adı qisiminə sisteminizə verdiyiniz hər hansı bir adı Azəricə xarakterlər istifadə etmədən yazın. Eyni vəziyyət iş qrupu üçün ad verərkən də etibarlı tək eyni qrupa daxil etmək istədiyiniz bütün kompüterlərə eyni iş qrupu adı verməyi unutmayın. Kompüter tərifi qisimi doldurulmaya bilər. Artıq Enterə basa bilərsiniz. Fayllar yüklənəcək və Windows sizdən sistemi açıb bağlamanızı istəyəcək. Windows təkrar açıldığında sizdən Microsoft Networka girməniz üçün bir şifrə soruşacaq. İstədiyiniz bir şifrəni yenə Azəricə xarakter istifadə etməməyə diqqət yetirərək yazınız. Enterə basdıqdan sonra şifrənizi təkrar yazmanızı istəyəcək. Şifrənizi təkrarlayın.


KABELLƏRİN İLİŞMƏSİ

Edəcəyimiz son əməliyyatlardan biri kabellərin ilişməsi. Əgər iki kompüter istifadə edirsinizsə CAT5 Cross kabelinizi iki kompüterin ethernet kartları üzərindəki yuvalara taxın. Əgər ikidən çox kompüteriniz varsa bir HUBə ehtiyacınız var. HUB qiymətləri son zamanlarda olduqca düşdü. Kiçik bir network üçün 10Mbitlik bir HUBi 60$`ın altına tapa bilərsiniz. HUBlər 5lik , 8lik , 16lıq vs. kimi istifadəçi ədədlərinə görə təsnif edilər. Əgər irəlidə sistemə bir neçə kompüter daha əlavə edəcəksinizsə HUBinizi dilerdən buna görə götürmək məntiqli bir hərəkət olacaq. Ancaq HUBiniz də yer qalmadısa və bağlamaq istədiyiniz yeni bir kompüter varsa bir HUB daha götürüb iki HUBi yenə CAT5 kabel köməyiylə bir-birinə bağlayaraq istifadəçi ədədinizi artıra bilərsiniz. Kompüterinizi HUBə bağlamaq olduqca asantdır. Hər kompüterin ethernet kartını tək-tək CAT5 kabellər köməyiylə HUBə girməniz kafidir. Kompüterləri hansı sıra ilə girdiyinizin əhəmiyyəti yoxdur. Ayrıca HUBi adapteri köməyiylə çekə taxmaq xaricində bir əməliyyat etmək məcburiyyətində deyilsiniz.


PAYLAŞMA

İndi fayllarınızı və ya yazıçılarınızı paylaşdırmağı düşünə bilərik. Bunun üçün yenə Yoxlama Masasından Şəbəkəyə çatıb Əlavə et , Xidmətdən fayl və yazıçı paylaşmanızı ehtiva edən Microsoft Şəbəkələri üçün Fayl və Yazıçı Paylaşmasını seçməlisiniz. Gələcək pəncərədən yalnız fayl və ya yalnız yazıçınızı paylaşdırma şansına sahibsiniz. İki dəfə tamam düyməsinə basıb , fayllar yükləndikdən sonra PCinizi təkrar başlatmanız lazımdır.
Şifrənizi yazıb networke login olduqdan sonra Kompüterimdən hard-diskinize mousenin sağ düyməs(n)i ilə basaraq Paylaşmas(n)ı seçin. Buradakı pəncərədə Paylaşmanın Adı qisiminə digər kompüterlər də hard - diskinizin adının nə olaraq görünməsini istəyirsinizsə əlamətin. Alt tərəfdəki daxilolma/müraciət növü qisimindən hard-diskinize çatanlara tam oxuma məhdudlaşdırması gətirə bilərsiniz. Bu vəziyyətdə hard-diskiniz üzərində kimsə dəyişiklik edə bilməz , hər hansı bir faylı silə bilməz , yalnız sizin maşınınızdan fayl kopiyalaya bilər. Bu variantın virus girməsini də maneə törətdiyini unutmayın. Ancaq istəsəniz Tam Daxilolma/müraciət haqqı verərək istəyənin hard-disk üzərindən istədiyini edə bilməsini təmin edə bilərsiniz.


Əlbəttə bütün hard-diskinize daxilolma/müraciət vermək məcburiyyətində deyilsiniz. Yuxarıda bəhs etdiyimiz əməliyyatları hard-diskinizdeki hər hansı bir qovluğa da edə bilərsiniz. Yazıçınızı paylaşdırmaq üçün etməniz lazım olan Başlatdan Nizamları oradan da yazıçıları seçmək. Açılan pəncərədən paylaşdırmaq istədiyiniz yazıçıya sağ tıq edib paylaşmas(n)ı seçin. Buradan yazıçının adını təyin edə bilər və paylaşdıra bilərsiniz.


Bundan sonra networkünüzü istifadə etməyə başlaya bilərsiniz. Masa üstündəki şəbəkə qonşuları ikonuna basaraq digər kompüterlərdəki paylaşdırılmış faylları görə bilərsiniz. Bu sistemə WinGate kimi bir proxy proqramı əlavə edərək internet daxilolma/müraciətinizi də paylaşa bilərsiniz. Ancaq bir Exchange Server ilə fərqli e-mail hesablarını təşkil etmək və ya Faks Server ilə hər kompüterdən asanca faks atıb ala bilmək istəyirsinizsə bir serverə ehtiyacınız olacaq. İstəsəniz istifadə etdiyiniz kompüterlərdən birini server olaraq atanın istəsəniz ayrı bir kompüter alın. Ancaq bunun üçün NT kimi network istifadəsinə daha uyğun bir əməliyyat sistemi və professional köməyə ehtiyacınız olacaq.


NETWORK SEÇKİSİ VƏ QURAŞDIRILMASI

Bir kompüter şəbəkəsi qurmadan əvvəl dizayn mövzusunda müəyyən qərarlar götürməmiz lazımdır. Əgər kiçik bir şəbəkə planlayırsınızsa, bu müddət olduqca qısalmaqla birlikdə qətiliklə əhəmiyyətini itirməyəcək. İlk olaraq, şəbəkənizlə hansı məqsədlərə çatmaq istədiyinizi təyin etmək üçün bir fizibilite və sistem analizi çalışması etməniz lazımdır. Belə bir iş sizə doğru kitin seçkisində şübhəsiz çox köməkçi olacaq.